GİRİŞ
İnsan hayatını ve sağlığını hızla tehdit eden ve karartan dünyadaki Koronavirüs salgını ; toplum düzenini sağlayan hukuk kurallarını , ülkede hakim ekonomik ve mali ilişkileri geçici olarak temelden sarsmaktadır.
Mevcut fiili ve geçici durumun , şu anda yürürlükte olan Borçlar Hukuku ilkeleri , Türk Borçlar Kanunu ve diğer özel hukuk mevzuatı hükümleri ile çözüme kavuşturmak mümkün görünmemektedir .
Bu nedenle sözleşme ilişkileri, haksız fiiller ve sebepsiz zenginleşmeden doğan alacak ve borçlar hakkında yürütme makamı olan Hükümet tarafından alınacak acil kararlarla aşağıdaki yer alan ve önerilen geçici hukuki önlemlerin alınması düşünülebilir.
§ 1 Sözleşmeler Hukuku Açısından
I. Yapma – Verme Borçları Kapsamındaki Devir ,Teslim ve Ödeme Borçlarını İhtiva Eden Borçlandırıcı Sözleşmelere İlişkin Geçici Düzenlemeler,
1. Mülkiyetin Devir ve Teslimine Yönelik Sözleşmeler
a. Satış Sözleşmeleri
Mülkiyetin devrine ve teslime ilişkin satış sözleşmeleri ile satış unsuru taşıyan, Leasing Sözleşmelerde, malın ve imalatın teslimine ve bedelinin ödenmesine ilişkin borçları için, Vadenin Uzatılması ve Devir ve Tesliminin Ertelenmesine ve ödemelerin bekletilmesine ilişkin geçici süreler, örneğin altı ay öngörülebilir.
Para borçlarında –vadenin ertelenmesinde, münasip faiz ödenmesi kanunlaştırılabilir.
Maddi varlığın teslimi borçlarında , geçici vade uzatılmasının tanınması yeterli olabilir.
Bu vade ertelenmesi ve borçlarının maddi olarak ifasının ertelenmesi, başlangıç tarihi olarak 15 Mart 2020 tarihinden ,15 Eylül 2020 tarihine kadar süreli olabilir. Bu süreler boyunca temerrüd hükümlerinin uygulanmaması gerekir
b. Ön ödemeli Taksitle Satışlar
Taşını mal teslim edilmediği için,ön ödeme taksitlerinin , başlangıç tarihi olarak 15 Mart 2020 tarihinden ,15 Eylül 2020 tarihine kadar ertelenebilir. Bu süreler boyunca temerrüd hükümlerinin uygulanmaması gerekir
b. Taksitli Satışlar
Alıcı, sözleşmeye göre üstlendiği ve borçlandığı taksitli satış bedelini ,taşınır mal teslim edilmeden, ödemeye başladığı ve ödemeye devam ettiği için,taksitlerin ödenmesine başlanmamışsa, sözleşmenin korona virüs salgını nedeniyle sona ermiş sayılması düşünülebilir.
Üç taksitten fazla ödeme yapılmamışsa, taksitlerin ödenmesi , başlangıç tarihi olarak 15 Mart 2020 tarihinden ,15 Eylül 2020 tarihine kadar ertelenebilir. Bu süreler boyunca temerrüd hükümlerinin uygulanmaması gerekir
Aynı süre boyunca taşını malın teslimi ertelenebilir.
2. Kullanma ve Faydalanma Sözleşmeleri
– Bir maddi malın kullanılmasına ilişkin sözleşmelerde, her iki tarafın teslim borcu ile kullanım kira borcu için kira bedelini ödeme vadeleri altı ay uzatılabilir. Konut veya işyeri kiralarında , 6 ay süre, bedellerinin ödenmesi vadelerini ertelemek suretiyle uzatılabilir. Bu süre zarfında ,fesih ve tahliye davaları yasaklanabilir.
3. İş Görme Sözleşmeleri (TBK. 393-469 ve 4857 Sayılı İş Kanunu )
a.İş Sözleşmeleri ile Hizmet akitleri için, esnek çalışma, uzaktan çalışma gibi çalışma usulleri düzenlenmelidir.
Çalışma ücretinin ödenmesi konusunda tarafların anlaşmış olmalarının aranması, anlaşma yoksa, işçi tarafının ücreti devlet tarafından (6) aylık süre karşılanması düşünülebilir.
İşveren tarafından destek sağlanmalıdır.
b.SGK, prim ödemeleri (6) aylık süre devlet tarafından karşılanmalıdır.
4. Eser Sözleşmeleri (TBK.470-486 )
Eser ve imalat sözleşmelerinde, yapım ve teslim ve bedel ödeme borçları ifası, altı aylık süre ertelenebilir.
Bu süreler, ara süreler olarak iki taraf için geçerli olur. Bu süreler içerisinde, sözleşme koşulları, sanki süreler görünmezmiş şekilde devam ediyormuş gibi , dikkate alınmaz. Taraflar temerrüde düşmüş olmazlar.
c.Vekalet Sözleşmeleri ( TBK .502-546 )
6 aylık süre askıya alınmalıdır.
Tarafların hak ve yükümlülükleri 6 ay ertelenmelidir.
5. Banka Sözleşmeleri
Salgın Korona Virüsünün devamı süresince ;
a.Bankacılık pasif işlemlerinden olan, bankanın borçlu sıfatı ile müşterilere karşı ödemekle yükümlü olduğu hesap ve mevduatlar, geçıci süre kısmen indirimli ödeme vade uzatımı tanınabilir
b.Bankaların alacaklı olduğu ,bankacılık aktif işlemlerinden olan, krediler için
Vade ertelemesi veya ödeme ertelemesi düşünülebilir.
6. Teminat Sözleşmeleri
a. Fer’i Teminatlar – Kefalet ve İpotek
Alacağın fer’i ( varlığı asıl alacağa bağlı olma ) niteliğinde olan kişisel teminatlardan olan kefalet sözleşmeleri ile alacağın aynı teminatını oluşturan taşınmaz rehni, ipotekli alacaklar vade ertelemesi veya ödeme ertelemesine tabi olunca, teminatlara başvurma işlemleri hukuken durmuş olacaktır.
b. Banka teminat mektupları
Teminatlar kısmında ;” Banka teminatlarında , benim tesbit edip görüş olarak
savunduğum ilk basının 27 ve 28 sayfalarında yeni basısının 57 ve 58 sayfalarında yer alan “Dış ve İç İlişkide her iki işlemin ekonomik Bir Bütünlük teşkil etmesi teorisi” London Commercial Court’ daki benim Uzman olarak GÖRÜŞ SUNDUĞUM somut davada mahkemece de kabul edilmiştir.
Banka teminat mektuplarının , “temel ilişkiden mücerret ve bağımsız olduğu” görüşü her somut olaya göre ,doğru değildir. Teminat mektubunun irat kaydedilmesi reddedilebilir . “Korona Virüs salgınında da ,” ortada dünya çapında görünen salgın hastalık olduğu için , banka teminatlarının irat kaydedilmesi reddedilmelidir.
6. Sigorta Sözleşmeleri Açısından
Sigorta risklerine ilişkin , risk bildirimi ve ihbar süreleri 15 Mart 2020 tarihinden başlamak üzere korona Virüs salgının devamı süresince doğmuş riskler için, aranmamalı ,yalnızca riskin bu esnada doğmuş olması yeterli sayılmalıdır.
Tazminat tutarlarının tesbiti işlemleri ile ödenme işlemleri ayrı ayrı 15 Mart 2020 tarihinden altı (6) ay ertelenmelidir.
Tazminat tutarları ile ilgili Kesinleşmiş mahkeme kararlarının icrası , 15 Mart 2020 tarihinden altı (6) ay ertelenmelidir.
7. Kara ,Hava ve Deniz Taşımacılık Sözleşmeleri Açısından
Bu sözleşmeler belirli süreler öngörülerek yapılmış imzalanmış , ancak ifa aşamasına geçilmemiş yükümlülükler açısından, korona virüs salgını nedeniyle kendiliğinden sona ermiş sayılır. Önceden avans veya ön ödeme niteliğinde verilmiş paraların ,en geç 15 Mart 2020 tarihine kadar ödemeyi yapan tarafın hesabına kayıtsız ve şartsız iadesi gerekir.
Sözleşme hükümleri gereğince yapılmış taşımanın ücretleri 15 Mart 2020 tarihinden itibaren üç ( 3) içinde ödenmesi gerekir.
§ 2 Haksız Fiiller ve Kusursuz Sorumlululuk Hallerinden Doğan Tazminat Alacakları Açısından ( TBK . 49 -76 )
I. Kesinleşmiş Mahkeme kararları Bakımından
Bu kararlardaki tazminat bedelleri, 15 Mart 2020 tarihinden itibaren üç ( 3) içinde ödenmesi gerekir.
II Fiilin İşlendiği Tarih ve Şartları Açısından
Haksız fiilin işlendiği tarih ve şartlarının oluşup oluşmadığı hususları , korona virüs salgınının sona erdiği tarihte veya 15 Mart 2020 tarihinden itibaren altı ( 6 ) ay sonunda , farazi tarih olarak gerçekleşmiş olduğu kabul edilebilir.
§ 3 Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan İade Borçları ve Masraf Alacakları Açısından ( TBK.77-82)
I.Haklı Sebebin hukuken gerçekleşmiş olup olmadığının Tesbitinde
Haklı sebebin gerçekleşmiş olup olmadığı hallerde , sebebin varlığı yalnızca taraf beyanına ve taraflar arasında mevcut fiili duruma ve yapılmış işlemler , dikkate alınarak iade tutarının tesbit edilmesi yeterli sayılabilir
II. Haklı Sebebin Mevcut Olduğunun Sabit Olduğu Hallerde
Sebepsiz zenginleşen tarafın , iade veya zenginleşmiş olduğu tutarı, ihtilaf çıkarmadan ileri sürmeksizin,korona virüs salgınının sona erdiği tarihte veya 15 Mart 2020 tarihinden itibaren üç ( 3 ) ay içersinde ödemesi gerektiği düşünülebilir.
III. Giderleri İsteme Talepleri
Zenginleşenin iyiniyetli olup olmadığına ve yapılmış giderlerin niteliğine ve türüne bakılmaksızın korona virüs salgınının sona erdiği tarihte veya en geç 15 Mart 2020 tarihinden itibaren üç ( 3 ) ayiçersinde ödemesi gerektiği düşünülebilir.
Zamanaşımı sürelerinin durmasına ilişkin olarak ,TBK.m. 153 ün 8. bent hükmü olarak “ salgın hastalık “ sebebi eklenebilir. 30 Mart 2020
Türk Hukuk Kurumu
Onur Kurulu Üyesi
Prof. Dr. İbrahim KAPLAN
Ankara Üniversitesi
Medeni Hukuk ve Borçlar Hukuku Öğretim Üyesi
(6098 sayılı Türk Borçlar Kanunun Adalet Bakanlığı
Ön Tasarısını Hazırlayan Genel ve Komisyonun Kıdemli Üyesi)
