19.07.2018
Türk Hukuk Kurumu Yönetim Kurulu’nun, hak ve özgürlükleri kısıtlayıcı yeni kurallar getiren ve OHAL döneminde başvurulan işlemlerin üç yıl daha uygulanmasını öngören kanun teklifine ilişkin görüşleri
I. 16.7.2018 tarihinde T.B.M.M. Başkanlığı’na sunulan kanun teklifinin Anayasaya ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine (AİHS) aykırı olduğu düşünülen hükümleri şunlardır:
A) Kalıcı / süresiz hükümler:
1) Valilere, kendi değerlendirmesi doğrultusunda, kamu düzeni ve güvenliğini bozacağını düşündüğü kişilerin 15 güne kadar, belirli yerlere giriş ve çıkışlarını sınırlama, belirli yerlerde ve saatlerde dolaşmalarını ve toplanmalarını kısıtlama yetkisi tanınmaktadır (m.1).
2) Askeri mahallerde, yetkililerin değerlendirmeleri doğrultusunda “makul sebep” varsa, kişilerin üstünün, araçlarının özel kağıt ve eşyalarının aranması öngörülmektedir. Bu işlemin amacının, kapsamı belli olmayan bir “tehlike”nin ve suç işlenmesinin önlenmesi olduğu belirtilmektedir (m. 2). Aynı düzenleme, askerlik yükümlülüğünü yerine getiren erbaş ve erler için de geçerlidir (m. 5, 6).
3) Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’na “vatandaşların günlük yaşamını aşırı ve katlanılamaz derecede zorlaştırmayacak” olma koşulu eklenerek, her türlü toplantı ve gösteri, idarenin keyfi değerlendirmeleri doğrultusunda kısıtlanmaya elverişli bir konuma düşürülmektedir. Ayrıca, açık hava toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin, gündüz başlayıp, gece saat 24:00’e kadar devam edebilmesi, vali ve kaymakamın keyfi olabilecek değerlendirmelerine bırakılmaktadır (m. 8).
4) Seferberlik ve Savaş Hali Kanununun 10. Maddesi uyarınca, Cumhurbaşkanının seferberlik ilan ettiği durumlarda, Cumhurbaşkanına hakaret suçu dahil, belirli suçları işleyenlerin, doğrudan doğruya, seferberlik bölgesinde yetkili komutan tarafından kovuşturulmaları ve askeri mahkeme tarafından yargılanmaları öngörülmektedir. Bunun yanında, belirli üst düzey yönetici ve yargıçların, yetkili komutan tarafından kovuşturulmaları, belirli makam ve kurulların iznine bağlanmakla, bu üst düzey yönetici ve yargıçlara ayrıcalık tanınmaktadır (m. 10).
5) Bilgisayarlarda, bilgisayar programlarında ve kütüklerinde hakim kararı olmaksızın savcı kararıyla arama, kopyalama ve el koyma işlemleri gerçekleştirilebilecektir (m. 14).
6) İdari değerlendirmeyle kamu görevinden çıkarılan askerlerin rütbelerinin, mahkeme kararı olmaksızın geri alınması öngörülmektedir (m. 18).
7) İdari değerlendirmeyle kamu görevinden, meslekten veya görev yapılan teşkilattan çıkarılanların kamu görevine iade edilmeleri durumunda, yönetici pozisyonda olanların, önceki pozisyonlarına; akademik personelin ise, Ankara, İstanbul, İzmir ve kamu görevinden çıkarıldıkları yükseköğretim kurumu dışında görevlendirilmeleri öngörülmekte ve kamu görevinden çıkarılmalarından doğan tazminat hakları ortadan kaldırılmaktadır (m. 19).
8) İdari değerlendirmeyle, kamu görevinden, meslekten veya görevden çıkarılan ya da ilişiği kesilen asker ve polislerin kamu görevine iade edilmeleri durumunda, ayrıldıkları kadro ve unvanlarında değil, araştırma merkezlerinde istihdam edilebilecekleri; binbaşı ve üstü rütbelerde olanlar ile emniyet müdürlerinin ise, her durumda araştırma merkezlerinde görevlendirilecekleri öngörülmektedir (m. 20).
B) Üç yıl süreli hükümler:
9) Belirli suçların bireysel olarak işlenmesi durumunda gözaltı süresi 48 saat; toplu olarak işlenmesi durumunda ise, 4 gün olarak belirlenmekte ve bu sürelerin iki kez uzatılabileceği belirtilerek, kişilerin, bireysel olarak işledikleri suçlarda 144 saate (6 güne), toplu olarak işledikleri suçlarda ise, 12 güne kadar gözaltında tutulmalarına yol açılmaktadır. Ayrıca, şüphelinin aynı olayla ilgili olarak yeniden ifadesinin alınması gerektiğinde, kolluk, gözaltına alma işlemini aynı sürelerle gerçekleştirebilecektir (m. 11).
10) Belirli suçlardan dolayı tutuklananların tutukluluğa itiraz ve tahliye taleplerinin dosya üzerinden yani, kişi ve müdafii dinlenilmeksizin karara bağlanması öngörülmektedir. Bu kişilerin tutukluluklarının incelenmesinde ise, doksanar günlük aralarla yapılacak incelemelerde, kendileri veya müdafileri dinlenerek; otuzar günlük aralarla yapılacak incelemelerde, sadece dosya üzerinden karar verilecektir (m. 11).
11) İdari değerlendirmeyle meslekten ve kamu görevinden çıkarma işlemine üç yıl daha devam edileceği ve bu yöntemle kamu görevinden çıkarılanların bir daha kamu görevinde istihdam edilemeyecekleri; pasaportlarının iptal edileceği ve gemi adamlığı ve pilotluk belgelerine dayalı haklardan yararlanamayacakları düzenlenmektedir (m. 23).
12) İdari değerlendirmeye dayalı olarak, haklarında soruşturma veya kovuşturma olanların ve eşlerinin pasaportlarının iptal edilmesi hükmü getirilmektedir (m. 23).
13) İdari değerlendirmeye dayalı olarak, haklarında inceleme ve soruşturma yürütülenlerin eş ve çocuklarının telekomünikasyon yoluyla iletişimleri dahil, haklarında her türlü bilgi ve belgenin toplanması öngörülmektedir (m. 23).
14) İdari değerlendirmeye dayalı olarak, görevden uzaklaştırılan veya açığa alınanların görevden uzaklaştırma süreleri uzatılmaktadır (m. 23).
15) TMSF’nin şirketlere kayyım olarak atanmasına devam edileceği kaydedilmektedir.
II. Hak ve özgürlüklerin kısıtlanmasının, yakın ve açık tehlike kriterleri açısından zorunlu olduğu kanıtlanmadan ve keyfi uygulamalara karşı güvenceler sağlanmadan gerçekleştirilmesinin, hukuk devleti ilkeleri ve demokratik toplum bağlamında Anayasaya, AİHS’ye ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına aykırı olacağı değerlendirilmektedir.
Türk Hukuk Kurum
Yönetim Kurulu
