I. Anayasanın 135. Maddesi
H. Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları
Madde 135 – Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları; belli bir mesleğe mensup olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hakim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir.
Kamu kurum ve kuruluşları ile kamu iktisadi teşebbüslerinde asli ve sürekli görevlerde çalışanların meslek kuruluşlarına girme mecburiyeti aranmaz.
(Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/13 md.) Bu meslek kuruluşları, kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamazlar.
(Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/13 md.) Bu meslek kuruluşları ve üst kuruluşları organlarının seçimlerinde siyasi partiler aday gösteremezler.
(Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/13 md.) Bu meslek kuruluşları üzerinde Devletin idari ve mali denetimine ilişkin kurallar kanunla düzenlenir.
(Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/13 md.) Amaçları dışında faaliyet gösteren meslek kuruluşlarının sorumlu organlarının görevine, kanunun belirlediği merciin veya Cumhuriyet savcısının istemi üzerine mahkeme kararıyla son verilir ve yerlerine yenileri seçtirilir.
(Değişik fıkra: 23/7/1995-4121/13 md.) Ancak, milli güvenliğin, kamu düzeninin, suç işlenmesini veya suçun devamını önlemenin yahut yakalamanın gerektirdiği hallerde gecikmede sakınca varsa, kanunla bir merci, meslek kuruluşlarını veya üst kuruluşlarını faaliyetten men ile yetkilendirilebilir. Bu merciin kararı, yirmidört saat içerisinde görevli hakimin onayına sunulur. Hakim, kararını kırksekiz saat içinde açıklar; aksi halde, bu idari karar kendiliğinden yürürlükten kalkar.
II. Yasaklar
MADDE 8 — (1) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşları, kuruluş amaçları dışında faaliyette bulunamazlar.
(2) Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve üst kuruluşların organlarının seçimlerinde siyasî partiler aday gösteremezler,
III. Serbest Meslek Kuruluşları ve Odaları
Anayasanın 135. maddesinde öngörüldüğü üzere, kamu kurumu ve kamu tüzel kişiliği niteliğine sahip serbest meslek kuruluşları; ruhsat sahibi belli bir mesleğe sahip olanların, mesleğin genel menfaatlere uygun olanların müşterek ihtiyaçlarını karşılamak ve korumak, mesleki faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin toplum menfaatlerine uygun olarak gelişmesini ve çalışmasını sağlamak, meslek mensuplarının kendi aralarındaki ve halk ile ilişkilerinde dürüstlüğün ve güveni hakim kılmak üzere, meslek disiplini ve ahlakını korumak maksadıyla kanunla kurulan organları, kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre, yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzel kişilikleridir.
Batı Avrupa ülkelerinden İsviçre’de Serbest Meslek Kurum ve Kuruluşları, özel hukuk hükümlerine tabi, özel hukuk tüzel kişiliği bulunan dernek niteliğindedir.
Almanya’da ise, Serbest Meslek Kurum ve Kuruluşları; serbest meslek ifa eden, Eczacıları Odası, Mimarlar Odası, Hekimler Odası, Noterler Birliği, Barolar Birliği ve Barolar ve benzeri serbest meslek sahiplerinin kurdukları kamu tüzel kişilikleridir.
Ayrıca bu meslek gruplarının, Medeni Kanun hükümlerine tabi özel hukuk tüzel kişiliğine sahip dernek olarak kurulmaları mümkündür.
Sözü geçen serbest meslek kuruluşlarının; genel kurul, yönetim kurulu ve denetim kurulu gibi yasal organları mevcuttur.
Bu kuruluşların faaliyetleri devlet gözetim ve denetimine tabidir.
IV. Serbest Meslek Kurum ve Odaları Yönetim Kurulu Üyelerinin Seçimlerine
Hakim Olan Seçim Sistemleri
Bu kurumların, kuruluş statüsünde zorunlu yürütme organı olarak öngörülmüş olan yönetim kurulu üyeleri; kurumun veya odanın genel kurulunca, statülerinde öngörülmüş seçim esaslara göre,basit nisbi çoğunluk seçim sistemini uygun şekilde, yargı kontrol ve denetiminde seçilmektedir.
Yeterli çoğunlukla toplanmış meslek odası genel kurulunca; yönetim kurulu üyeleri bir fazla oy ile yeniden seçilmektedir. Şimdiye kadar ki uygulama bu yönde olmuştur.Seçimlerde gurupların hazırladıkları basılı aday listeleri oy pusulası olarak kullanılmaktadır.
Bu seçim sistemi, bütün kamu tüzel kişiliği niteliğindeki meslek kuruluşları ile dernek tüzel kişiliği niteliğindeki mesleki derneklerde, Bütün Batının ileri ve gelişmiş ülkeleri ile Avrupa Birliği üyesi ülkelerde uygulanmaktadır. Oylamalarda birleşik oy pusulası bulunmamakta ve kullanılmamaktadır. Hukuken doğru olan budur.
Bizim 1163 Sayılı Avukatlık kanunun örnek olarak alındığı, Alman Rechtsanwalt Kanunun,” Yönetim Kurulunun Seçimi “ başlıklı 64. Maddesinin 1. Fıkrasında “ adaylardan en fazla oyu almış olanların,yönetim kurulu üyeliğine seçilmiş sayılacağı ,hükme bağlanmıştır. İsviçre ‘nin 22 tam Kanton ve 6 yarım kantondan ibaret toplam 25 kanton Avukat Barolarının Yönetim Kurulu üyeleri , İsviçre Medeni kanunun Art. 60 ve devamı maddeleri ve ,özellikle 67. Maddesi uyarınca ,”basit çoğunluk” esasına göre oyçokluğu ile seçilmektedir.
Avrupa İnsan hakları Sözleşmesinin “Serbest Seçim Hakkı “ kenar başlıklı 3. Maddesinde, “sözleşmeyi imzalamış üye devletlerin; münasip zaman aralıklarında yapılacak kanun yapma yetkisine haiz yasama organlarının serbest ve gizli seçimlerinde , serbestce irade beyanında bulunmayı teminat altına almakla yükümlü oldukları” hükme bağlanmıştır.
Serbest seçimlerle ilgili genel nitelikteki bu hüküm ,üye devletlerin bütün serbest seçimlerde hukuken teminat altına alması gereken bir yükümlülük olduğunu kabul etmek gerekmektedir.
Bu temel açıklamaların ışığı altında , Türkiyede mevcut, Baroların Yönetim Kurulu üyelerinin seçimlerinde nisbi temsil esasına göre birleşik oy pusulası kullanılarak belirlenmesi ,açıkça hukukun seçimlerle ilgili genel ilkelerine aykırı düşmektedir.
Ayrıca Tasarıda yer almamakla beraber , Her İlde birden fazla Baro kurulması ( Çoklu baro), alternatif baro, barolara kayıt zorunluluğunun kaldırılması yönündeki görüş ve tamamen hukuka aykırı olup, büyük bir kaos ve kargaşa yaratacak niteliktedir.
Çoğunluk ilkesi, yasal ve meşru karar verme çerçevesinde Halkın (milletin) egemenliği ve demokrasi kavramı ile bağlantısı ile alınacak kararlar, çoğunluk ilkesi ve demokratik esaslar arasında bir benzerlik mevcuttur. Yetkili organların bu ilkelere uygun karar vermeleri büyük önem arz etmektedir.
Bu esas, hem serbest meslek sahibi üyelerin hem de, bunların oluşturdukları odaların ve baroların seçtikleri organların sonuçta, karar verme ehliyetine teminat altına alnmaktadır.
Karar alabilme ehliyeti, çoğunluk ilkesinin bu temel gerekçesidir.
Kural olarak, seçmen vasıf ve niteliklerini taşıyan halkın oyları seçilen milletvekili ve belediye meclisi üyelerinin seçimlerinde nisbi temsili sistem esasına dayanan listeler oylanmaktadır. Baraj esasının da geçerli olabileceği bu sistemde yasama organı üyeleri seçilmektedir. Aynı usul Büyük Şehir Belediye Meclisi üyeleri ile İlçe belediye Meclisi üyelerinin uygulanmaktadır.
Çoğunluk sisteminin nasıl uygulanacağına türlerine ilişkin olarak ; mutlak, nisbi ve nitelikli çoğunluk türleri mevcuttur. Serbest meslek gruplarının yönetim kurulu üyelerinin seçiminde, basit nisbi çoğunluk sistemi uygulanmaktadır.
Kanun taslağı metninin 14. maddesinde ;Yönetim Kurulu üyelerinin seçimlerinde adayların kurduğu grupların listelerinin oylanması ve daha sonra gruplardaki adayların aldıkları oylar, nisbi temsil esasınagöre , listenin aldığı oylar belirlenecek ve oy oranına göre, önce 1. sonra 2, 3, ve 4. bölünerek Yönetim Kurulunun üyeliğinin tesbit edilmesi öngörülmektedir.
V. Taslak Kanunda; Yönetim Kurulu Üyelerinin Seçiminde Çok Adaylı veya Birleşik Listeli, Nisbi Temsil Liste Esasına Dayanan Çoğunluğun Tesbiti Öngörülmektedir. Her Listenin Aldığı Oylar ve Oy Oranlarına Göre, Yönetim Kurulu Üyelerinin Dağıtılması ve Seçilmesi Hükme Bağlanmak İstenmektedir.
Bu sistem, serbest meslek kuruluş ve odalarının yönetim kurulu üyelerinin seçiminde oldukça mahzurlu, yönetim kurulunun oluşumunda ve görev dağılımında ve faaliyetlerinde hukuken kaos ve kargaşa doğurabilecek niteliktedir.
Şöyleki;
1)Seçim sisteminde yapılacak bu değişiklik; siyasi, dini, etnik köken, cemaat ve ümmetçi görüşlere, farklı meslek etiğine sahip unsurları ;yeni yönetim kurulunun,serbest meslek odası lehine faaliyet göstermesini engelleyecek ve geciktirecek niteliktedir.
2) Örneğin, Baro Yönetim Kurulu üyeliğine seçilen değişik gruplara mensup üyelerin, devlet hukuk fakülteleri, özel hukuk fakülteleri mezunu ayrımına veya belli bir görüşün savunuculuğuna göre, baronun meslek mensuplarının faaliyetleri ziyade zararına faaliyette bulunmalarına yol açabilecektir. Yönetim Kurulunun toplanması, gündeminin tespiti, alınacak kararların niteliği, gibi bir çok önemli konuda kaos ve kargaşa yaratacaktır. Bu günlerde aktüel olup, Büyükşehir Belediye meclisi toplantıları ve burada alınan kararlardaki görünen mahzurları ortaya konacaktır.
Ayrıca bu ve benzeri baro faaliyetleri engellenmiş olacaktır.
Bütün bu sebepler, liste usulü ile nisbi temsil çoğunluk esasına göre Baro Yönetim Kurulu üyeliklerinin tesbiti faydadan, çok baroların faaliyetlerini engellemeye yol açabilecektir.
Şu andaki kanunda mevcut, Baro ve diğer Serbest Meslek Odalarının Yönetim Kurularının seçim sistemi uygulamasının değiştirilmemesi ve aynen korunması gerekmektedir.
Türk Hukuk Kurumu
Onur Kurulu Üyesi
Av. Prof. Dr. İbrahim KAPLAN
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi
Medeni Hukuk ve Borçlar Hukuku e.Öğretim Üyesi
Yeni Türk Borçlar Kanunu, Adalet Bakanlığı Ön
Tasarısını Hazırlanmasında Görevli
Akademik Kurulun Genel ve Alt Komisyon Kıdemli Üyesi
